2016 թվականի օգոստոսի 5-ին Սերժ Սարգսյանը ԼՂ հակամարտության կարգավորման թեմայով նամակ էր հղել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինին։ ՀՀ կառավարությունը ԼՂ հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացի փաստաթղթերը հրապարակելիս նաև այդ նամակն է հրապարակայնացրել։

«Մադրիդյան սկզբունքները, ինչպես նաև այսպես կոչված Կազանյան փաստաթուղթը, թեև լիովին չէին համապատասխանում հայկական կողմի պահանջներին ու ակնկալիքներին, այնուամենայնիվ, որոշակի չափով հավասարակշռված էին։ Ինչպես Դուք գիտեք, Հայաստանը չընդունեց Կազանյան փաստաթղթի ուղղումներն ու դիտողությունները, պայմանով, որ Ադրբեջանը նույնանման քայլով պատասխանի։ Ցավոք, Ադրբեջանի նախագահը, համանախագահող երկրների և միջազգային հանրության կոչերի հերթական կանխատեսելի արձագանքում, Կազանում ներկայացրեց նախապես համաձայնեցված ձևակերպումներին հակասող ուղղումներ։ Ավելին, Ադրբեջանը հրաժարվեց նույնիսկ այն Մադրիդյան սկզբունքների մի մասից, որոնց վրա կողմերն աշխատում էին 2007 թվականից՝ համանախագահող երկրների միջնորդությամբ»,- իր նամակում գրել է նա։

Սարգսյանը մատնանշում է, որ Ադրբեջանը հրաժարվել է Մադրիդյան սկզբունքների մի մասից և հետապնդում է «սկզբում տարածքներ, իսկ հետո՝ մնացածը» վտանգավոր բանաձևը, որը թույլ կտա Բաքվին՝ ցանկացած պահի խափանել գործընթացը։ Նա նաև նշում է, որ Ադրբեջանը, ինչպես 2016 թվականի ապրիլին տեղի ունեցած լայնածավալ ագրեսիայից առաջ, շարունակում է միտումնավոր բորբոքել լարվածությունը։

Նա նշել է, որ Բաքուն հրաժարվում է իրականացնել Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, մասնավորապես, միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմ ստեղծելուց և ԵԱՀԿ ներկայացուցչի հնարավորությունները ընդլայնելուց։

Սարգսյանը քննադատում է ՌԴ ԱԳ նախարար Ս. Լավրովի կողմից փոխանցված նոր գաղափարները, քանի որ դրանք նվազեցնում են հայկական «անվտանգության գոտիները» և խախտում ռազմական հավասարակշռությունը՝ առանց Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ապագա կարգավիճակի կամ հանրաքվեի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունների։ Նա զգուշացնում է, որ 5 շրջանները ստանալուց հետո Ադրբեջանն ավելի կբարձրացնի ճնշումը Քելբաջարը և Լաչինը վերադարձնելու համար։

Նա որոշ նկատառումներ է ներկայացրել. «Ներկայացված գաղափարներում, ի պատասխան հայկական կողմի լուրջ մտահոգությունների, Ադրբեջանի կողմից որևէ պատասխան քայլ չի ակնկալվում։ Մեզ համար դա նշանակում էր «անվտանգության գոտիների» զգալի նվազում և հակամարտության գոտում շփման գծի նշանակալի կարճացում, որը հիմնված էր զորքերի ամրացված գծի վրա։ Սա հանգեցրեց ռազմական հավասարակշռության խախտմանը, որն ապահովված էր հակառակորդի զինված ուժերից առավելությամբ։ Իրական «անվտանգության գոտին» կարող է լինել միայն այն տարածքը, որը փոխհատուցում է կողմերից մեկին, որը հայտարարված է համանախագահող երկրների կողմից։ Ըստ էության, Ադրբեջանը չի ստանձնում հստակ պարտավորություններ Լեռնային Ղարաբաղի ապագա հանրաքվեի և ԼՂՀ միջանկյալ կարգավիճակի վերաբերյալ։

Համոզված եմ, որ ստանալով 5 շրջանները, Ադրբեջանը կդառնա էլ ավելի կործանարար։ Ակնհայտ է, որ Բաքուն հույս ունի, ստանալով այդ շրջանները, ուժեղացնել ռազմական և դիվանագիտական ճնշումը Հայաստանի վրա, որպեսզի վերադարձնի Քելբաջարի և Լաչինի շրջանները, ինչպես նաև այլ տարածքներ, նպատակ ունենալով հրաժարվել Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի մասին իր ներքին օրենսդրությանը և սկզբունքային պայմանավորվածություններին հղումներից։

Գործնականում Ալիևը պահանջում է լուծել իր խնդիրները միայն անորոշ տարբերակով, և բացարձակապես անորոշ ու չհստակեցված հանրաքվեի միջոցով։ Այս հանրաքվեի անիրատեսական հեռանկարները, որոնք ենթարկվել են բազմակի փոփոխությունների 2009 թվականի մայիսից ի վեր, հաստատում են նրա սկզբունքային անհամաձայնությունը Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի և միջանկյալ կարգավիճակի հարցում։ Թեև այդ որոշակիությունը կտրուկ սահմանափակում է Ադրբեջանի ձգտումը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայկական շրջանակները սահմանափակելու ադրբեջանական պետականության շրջանակներում։ Փոքր-ինչ ուշադրությամբ, նա անընդհատ ներկայացնում է մշտական հղումներ Ադրբեջանի Սահմանադրությանը, որպես հանրաքվեի անցկացման ճանապարհի խոչընդոտ Լեռնային Ղարաբաղում, որպես Ադրբեջանի ներքին խնդիր։

Իսկ Հայաստանում, և Լեռնային Ղարաբաղում, դրանք ավելի քիչ են։ Այսպես, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը, որը դեռևս 1991 թվականին, լիովին համապատասխանեցնելով ԽՍՀՄ և միջազգային իրավունքի օրենսդրությանը, հանրաքվեի միջոցով, դարձավ անկախ պետություն։ Նրան առաջարկվում է մերժել այդ անկախությունը և կրել ծանր կորուստներ՝ հանուն կասկածելի ապագայի, որն առաջարկում է անորոշ հանրաքվեի անցկացումը, որը հետաձգվել է անորոշ ժամանակով։ Ընդ որում, Ալիևը բացառում է հանրաքվեի անցկացման հնարավորությունը նույնիսկ հեռավոր ապագայում։

Կողմերը պետք է փնտրեն գոյություն ունեցող խոչընդոտները հաղթահարելու ուղիներ, և չփորձեն հիմնավորել փոխադարձաբար ընդունելի պայմանավորվածությունների չիրականացման անհնարինությունը։ Փոխզիջումները հնարավոր են միայն քաղաքական կամքի առկայության դեպքում։ Լավրովի գաղափարների իրագործումը արդյունավետ կլինի՝ հաշվի առնելով ադրբեջանական կողմի կողմից մի շարք կարևորագույն, հայկական կողմի համար, ասպեկտների հստակ կատարումը։ Մասնավորապես, մենք անհրաժեշտ ենք համարում.

1. Նախատեսել Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը կարգավորման բոլոր փուլերում։

2. Ապահովել, որ ցանկացած համաժողովրդական քվեարկություն, որը արտահայտում է Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ազատ կամքը, ընդունվի որպես ցանկացած անձի, ով բնակվում է ԼՂՀ-ում 1988 թվականի դրությամբ, համամասնությամբ, որոնք գոյություն են ունեցել ԽՍՀՄ-ում անցկացված վերջին մարդահամարի ժամանակ՝ մինչև հակամարտության սկիզբը։ Քվեարկության դրված հարցերի ձևակերպումը կամ ընտրանքի ընտրության հնարավորությունը չպետք է սահմանափակվի, ենթադրելով ցանկացած ընտրության հնարավորություն (այս ձևակերպումը առկա է բանակցային փաստաթղթերում և փոխանցվել է ԵԱՀԿ քարտուղարությունում պահպանման համար)։

3. Ամրագրել, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակը որոշելիս Քելբաջարի և Լաչինի շրջանները մնան Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջական վերահսկողության ներքո։

4. Ընդգծել, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի որոշումը ամրագրվելու է «միջանկյալ կարգավիճակ»։

5. Նշել, որ Ադրբեջանին վերադարձվող 5 շրջանները պետք է մնան ապառազմականացված։

6. Պարտավորեցնել համանախագահող երկրներին՝ նախաձեռնել ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդում բանաձևի ընդունումը՝ պատժամիջոցներ կիրառելու այն կողմի նկատմամբ, որը խախտում է կրակի դադարեցման ռեժիմը։

7. Հայտարարել, որ եթե Ադրբեջանը չկատարի իր պարտավորությունները, ապա համանախագահող երկրները կսկսեն Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչման գործընթացը։

Ակնհայտ է, որ նույնիսկ այս հարցերի մեջ լիակատար պարզություն մտցնելու դեպքում, Հայաստանում և Լեռնային Ղարաբաղում հասարակական կարծիքի նախապատրաստման համար անհրաժեշտ են լուրջ ջանքեր։ Առանց նման մանրամասնեցման, փոխզիջման պլանի իրականացումը ի սկզբանե դատապարտված կլինի ձախողման, իսկ կոնֆլիկտի կողմերի միջև փոխադարձ անվստահության զգացումը էլ ավելի կխորանա»,- գրել է նա։

Նամակի բնօրինակը՝ հետևյալ հղումով։