2019 թվականին Հայաստանից մոտ 3 տոննա ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկ է արտահանվել Ռուսաստան՝ մեկ գրամը 29 դոլարով: Սա այն ոսկին չէ, որը արտահանվում է դորե համաձուլվածքի տեսքով, ոչ էլ ոսկերչական իրերն են: Ըստ Հայաստանի Մաքսային ծառայության բազաների՝ առաջին անգամ է, որ Հայաստանից այդ արժեքի ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկ է արտահանվում։ Ամիսներ շարունակ մեր ռուս գործընկերոջ հետ (Դենիս Լեբեդև, fontanka.ru, Սանկտ Պետերբուրգ) աշխատել ենք պարզել այդ ապրանքի ծագումն ու արտահանողին, որին Հայաստանի Մաքսային ծառայությունը համառորեն փորձում էր գաղտնի պահել: Այնուամենայնիվ, մեզ հաջողվեց գտնել արտահանողին, որը հավաստիացնում է, որ արտահանվածը բանկերից ձեռք բերված վերամշակված ոսկի է: Այս մասին գրում է «Հետքը»:

Այս քանակի ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկների արտահանման մասին տեղեկացել ենք Մաքսային ծառայության բաց տվյալների հիման վրա կատարված բազմաթիվ հարցումների արդյունքում: Ստացված պատասխաններով ամբողջանում է թաքցրած այս պատմությունը:

Կասկածելի թռիչքային աճը

Հայաստանի 2019 թվականի արտահանման վիճակագրության մեջ՝ առավել բարձր մաքսային արժեք ունեցող ապրանքների շարքում թռիչքային ձևով հայտնվել է «թափոն և ջարդոն թանկարժեք մետաղի կամ մետաղի, պատած թանկարժեք մետաղով» ապրանքախումբը։

Այս ապրանքախմբի արտաքին տնտեսական գործունեության ապրանքային անվանացանկի (ԱՏԳ ԱԱ) ծածկագիրը 7112-ն է:

Ըստ Հայաստանի Մաքսային ծառայության տվյալների՝ 2019 թվականին այս ծածկագրով Հայաստանից արտահանվել է 163 տոննա ապրանք, որի ընդհանուր մաքսային արժեքը կազմել է մոտ 88 մլն ԱՄՆ դոլար։ 2018 թվականի համեմատ արտահանման ծավալներն աճել են 2.1 անգամ, իսկ մաքսային արժեքը՝ 8.9 անգամ։

Հայաստանից արտահանվող ամենաբարձր մաքսային արժեք ունեցող ապրանքների ցանկում 7112-ը յոթերորդ տեղում է:

Հատկանշական է, որ նախորդ տարիներին Հայաստանից այս ապրանքախմբի ներքո արտահանումները փոքր ծավալներ են ունեցել։ Թեև որոշ տարիների, օրինակ՝ 2017 թվականին, դրանց քանակը նկատելի է եղել, սակայն մաքսային արժեքը բավականին փոքր է եղել, ինչից ենթադրվում է, որ այդ տարիներին որոշ թափոններ ու ջարդոններ են արտահանվել, որոնց մեջ փոքր քանակություն են կազմել թանկարժեք մետաղները։

Իսկ 2019 թվականի տվյալներում, բացի այն, որ նման թռիչքային աճն արդեն իսկ ուշադրություն է գրավում՝ հատկապես արժեքի մասով, իսկ նյութն ավելի ուշագրավ է դառնում, երբ փորձում ենք պարզել, թե ինչ ապրանքի մասին է խոսքը և որ երկրներ է այն առաքվել։

Պետական եկամուտների կոմիտեն ի պատասխան մեր հարցմանը սկզբնապես հայտնել է, որ արտահանվել են հիմնականում էլեկտրոնային սալիկների, ավտոկատալիզատորների, ռադիոէլեկտրոնային էլեմենտների թափոն և ջարդոն, որոնք պարունակում են թանկարժեք մետաղ։

ՊԵԿ-ի պատասխանում խոսք անգամ չկար ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկների մասին:

Հետագայում, ուսումնասիրելով արտահանման տվյալները, պարզեցինք, որ այս ծածկագրով բավականին տարբեր գնային մակարդակների ապրանքներ են արտահանվել:

Մասնավորապես՝ մեծ քանակի, բայց էժան գնով թանկարժեք մետաղ պարունակող թափոն և ջարդոն է արտահանվել Եվրամիության երկրներ՝ Գերմանիա, Լատվիա, Լիտվա և այլն։ Ընդհանուր արատահանվել է 160 տոննա՝ 1.2 մլն դոլարի։ Այսինքն՝ 1 կիլոգրամը արտահանվել է մոտ 8 դոլարով։

Բայց միևնույն ժամանակ, այս նույն ծածկագրով Ռուսաստան է արտահանվել բավականին թանկ ապրանք, որի ընդամենը մեկ գրամը արժեցել է 29 դոլար։

Մոտ 3 տոննա ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկներ՝ դեպի Ռուսաստան

Այս պատմության ամենաուշագրավ մասը սկսվում է հենց Ռուսաստանի ցուցանիշներից։

Ինչպես նշեցինք, Հայաստանից Ռուսաստան այս ապրանքախմբի ներքո բավականին թանկ ապրանք է արտահանվել։ Մասնավորապես, արտահանվել է մոտ 3 տոննա (2997.1 կգ), որի ընդհանուր մաքսային արժեքը կազմել է 86.7 մլն դոլար։

Ստացվում է, որ մեկ գրամն արտահանվել է 29 դոլարով։ Ու քանի որ փոքր է հավանականությունը, որ նման բարձր արժեք կարող էր ունենալ վերը նշված ապրանքներից որևէ մեկը՝ էլեկտրոնային սալիկների, ավտոկատալիզատորների և այլ մասերի ջարդոններ, լրացուցիչ հարցումներ ուղարկեցինք ՊԵԿ։

Այս անգամ արդեն ՊԵԿ-ից պատասխանեցին, որ Հայաստանից Ռուսաստան այս ապրանքախմբի ներքո արտահանվել են ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկներ։ Թե մասնավորապես որքան մասն են ոսկին կամ այլ թանկարժեք մետաղները այս կիսապատրաստուկներում, չի նշվում, սակայն միայն գինը (գրամը՝ 29 դոլար), արդեն իսկ հուշում է, որ խոսքը թանկարժեք իրերի մասին է։

Ի դեպ, թվային ցուցանիշների մասով համեմատություն անցկացրինք Հայաստանի և Ռուսաստանի մաքսային ծառայությունների տվյալների միջև: Դրանք հիմնականում համընկնում են՝ փոքր շեղումներով, ինչը բնական է, քանի որ ապրանքը արտահանող երկիրը դրա արժեքն այլ մեթոդաբանությամբ (ՖՕԲ գներով) է հաշվում, ներմուծողն՝ այլ (ՍԻՖ գներով):

Սակայն, երբ փորձեցինք այդ ծածկագրով ապրանքի տվյալները գտնել Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի բազաներում, հայտնաբերեցինք, որ այս ծածկագիրը ընդհանրապես բացակայում է նրանց կողմից հրապարակված ԵԱՏՄ երկրների ներսում 2019 թվականի փոխադարձ առևտրի ցանկում: 70 կոդով սկսվող ապրանքներին հաջորդում է միանգամից 72-ը։ 71-ը բաց է թողնված։

Ռուսաստանի մաքսային ծառայության տվյալներով՝ Հայաստանից ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկների արտահանումը շարունակվել է նաև այս տարվա հունվար-փետրվարին։

Հայաստանից Ռուսաստան 2019 թվականին, ըստ ՊԵԿ-ի, ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկներ է արտահանել մեկ ընկերություն: Հղում անելով «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հոդվածի 3-րդ մասին՝ ՊԵԿ-ը չի նշում այդ ընկերության անունը:

ՊԵԿ-ից տրամադրել է այս 7112 ծածկագրով արտահանում իրականացրած ընկերությունների ընդհանուր ցանկը, որտեղ կան վեց ընկերություններ: Սակայն, ինչպես նշեցինք վերևում, ՊԵԿ-ը չի տեղեկացնում, թե կոնկրետ որ ընկերությունն է դեպի Ռուսաստան արտահանում իրականացրել: Եթե նրանցից մեկ-երկուսը քիչ թե շատ հայտնի ընկերություններ են, ապա՝ մնացածը հիմնականում մեկ-երկու տարի առաջ ստեղծված ու ոչ հայտնի:

Էկոնոմիկայի նախարարությունը չկարողացավ կամ չցանկացավ ՊԵԿ-ից արտահանողի ու արտահանված ապրանքի մասին մանրամասներ իմանալ

Արտահանված երեք տոննա ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկների թեմայի վերաբերյալ դիմել էինք նաև Էկոնոմիկայի նախարարությանը: Նախարարի խորհրդական Գագիկ Մկրտչյանին ենք փոխանցել Մաքսային ծառայության տվյալները և խնդրել պարզել, թե որտեղից է գոյացել այդ խմբաքանակը, արդյոք օրենքի խախտման ռիսկեր կա՞ն, և ո՞ր ընկերությունն է արտահանել:

Գագիկ Մկրտչյանը օրեր անց հայտնեց, որ նախարարությունը ոչնչով չի կարող օգնել, քանի որ Պետական եկամուտների կոմիտեն նրանց չի տալիս տեղեկություններ արտահանողի վերաբերյալ: Կրկին մեկնաբանվում է, որ դա առևտրային գաղտնիք է:

Այսինքն՝ ստացվում մի իրավիճակ, երբ երկրից աննախադեպ քանակի թանկ գնով ապրանք է արտահանվում, որի ծագումը կարող է առնվազն կասկածելի թվալ, սակայն Էկոնոմիկայի նախարարությունը չի կարողանում պարզել, թե ինչ է կատարվում, քանի որ ՊԵԿ-ը դա թույլ չի տալիս:

Արտահանողը «Հայբիզնեսբանկի» սեփականատերերին պատկանող ընկերությունն է

Այնուամենայնիվ, մեզ հաջողվեց պարզել, որ արտահանողը « «Գոլդեն հերիթիջ» ՍՊԸ «Կենտրոն» մասնաճյուղ ԱՍ-ն (առանձնացված ստորաբաժանում) է, որը ըստ Հայաստանի իրավաբանական անձանց պետական ռեսգիստրում գրանցվել է 2018 թվականի նոյեմբերին: Վերջինս «Գոլդեն հերիթիջ» ՍՊԸ-ի մասնաճյուղն է:

«Գոլդեն հերիթիջ» ՍՊ ընկերությունը գրանցված է Արցախում։ ԼՂՀ իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի գործակալությունից մեզ հայտնեցին, որ «Գոլդեն հերիթիջ» ՍՊԸ-ի սեփականատերը «Ջի Էմ հոլդինգ» ՍՊԸ-ն է, որի սեփականատերն են Արսեն Սեյրանի Միքայելյանը (45%) և Վիտալի Սարգսի Գրիգորյանցը (55%):

Արսեն Միքայելյանը 2019 թվականից հանդիսանում է «Հայբիզնեսբանկի» խորհրդի նախագահը, ինչպես նաև բանկի 5% բաժնեմասի սեփականատերը։ Բանկի մնացած բաժնեմասերը պատկանում են ռուսաստանաբնակ հայտնի գործարար Վիտալի Գրիգորյանցին։ Արսեն Միքայելանը վերջինիս մտերիմներից է։ Նա նաև «Վիտալի Գրիգորյանց» բարեգործական հիմնադրամի տնօրենն է։

«Գոլդեն հերիթիջ» ընկերության տնօրեն Արմեն Գալստյանը «Հետքի» հետ զրույցում հաստատեց, որ իրենց ընկերությունն է նախորդ տարի Հայաստանից Ռուսաստան արտահանել ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկներ: Մեր հարցերին՝ որտեղի՞ց են գոյացել այդ քանակի ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկներ և կարո՞ղ է արդյոք առավել մանրամասն նշել, թե՞ ինչ են իրենից ներկայացնում ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկները, ընկերության տնօրենը խնդրեց գրավոր ուղարկել հարցերը։ Նրա խոսքով՝ այդ տեղեկությունները առևտրային գաղտնիք են պարունակում, հետևաբար՝ չխոստացավ, որ կպատասխանեն այդ հարցերին։

Այդուհանդերձ, հարցումն ուղարկելուց մեկ օր անց ստացանք պատասխանը: Արմեն Գալստյանը նշում է, որ արտահանվածը վերամշակված բանկային ոսկի է: «Առևտրային բանկերից ձեռքն են բերվում ոսկուն ստանդարտացված ձուլակտորներ, որոնք վերամշակումից հետո արտահանվում են ԵԱՏՄ երկիր հանդիսացող Ռուսաստան, համաձայն գործընկերների հետ պայմանագրերի»,- նշված է պատասխանում:

Լրացուցիչ հեռախոսազանգով փորձեցինք հասկանալ, թե որտե՞ղ է վերմշակվել է այդ քանակի ոսկին, ո՞ր բանկերից է ձեռք բերվել: Սակայն, Արմեն Գալստյանը չպատասխանեց այդ հարցերին՝ միայն նշելով, որ իրենք գործում են օրենքի սահմաններում: Այստեղ նաև հարց է առաջանում, թե վերամշակումից հետո, եթե այն վերածվել է թանկարեք մետաղի թափոն և ջարդոնի, ինչպես է արտահանվել նման բարձր գնով: Համեմատության համար նշենք, որ ոսկին, որը արտահանվում է դորե համաձուլվածքի տեսքով, 2019 թվականի արտահանվել է մեկ գրամը միջինը 38.4 դոլարով և բոլորովին այլ ծածկագրով:

Վերջին երկու տարիներին Հայաստանից տարեկան մինչև 6 տոննա ոսկի է (Ոսկի (ներառյալ պլատինի գալվանական պատվածքով); փոշի) արտահանվել: Այն արտահանվում է դորե համաձուլվածքի տեսքով, որի մի մասը արծաթ է: Արտահանում է «Գեոպրոմայնինգ Գոլդ» ՍՊԸ-ն, որը շահագործում է Հայաստանի ամենամեծ ոսկու հանքավայրը՝ Սոթքը:

Հայաստանի մաքսային ծառայության տվյալներով՝ 2019 թվականին Հայաստանն արտահանել է 5.8 տոննա ոսկի, որի մաքսային արժեքը կազմել է 224 մլն դոլար: Այստեղ հարկ է նաև նկատել, որ ոսկու արտահանման մեկ գրամի միջին արժեքը կազմել է 38.4 դոլար: 2018 թվականի համեմատ արտահանման քանակն աճել է 818 կգ-ով կամ 16%-ով, իսկ մաքսային արեժքը՝ 48 մլն դոլարով կամ 27%-ով: Ոսկին Հայաստանից արտահանվում է մեծ մասամբ Շվեյցարիա, որոշակի մաս էլ՝ Իտալիա: Եվ սա ամենևին կապ չունի այն կիսապատրաստուկների հետ, որի մասին նյութում գրել ենք, քանի որ այն արտահանվում է բոլորովին այլ ծածկագրով:

2019 թվականին ոսկու ծածկագրով Հայաստան է ներմուծվել 2.5 տոննա ապրանք՝ 114.5 մլն դոլարի: 2018-ին ներմուծվել է մոտ 1.8 տոննա՝ 73 մլն դոլարի: Հայաստան ոսկի են ներմուծում հիմնականում բանկերը, ինչպես նաև ոսկերչության ոլորտում գործող ընկերությունները, որոնք այդ ոսկի վերամշակում են ոսկերչական իրերի։ Մեր երկիր ներմուծվող և արտահանվող ոսկին որակապես տարբերվում են. արտահանվողը վերջնական մշակված չէ։ Եթե «Գոլդեն հերիթիջը» պնդում է, որ բանկերից է գնել ոսկին, ապա՝ ամենայն հավանականությամբ բանկերի ձեռքում եղած ոսկին այս ներմուծված ոսկին է, որի մեկ գրամը 2019 թվականին կազմել է 45.6 դոլար:

Հաշվի առնելով, որ Հայաստանը հաճախ տարանցիկ երկիր է դառնում մի երկրից մյուս երկիր տարատեսակ ապրանքների տեղափոխման համար, կասկածներ կային, որ վերևում նշված երեք տոննա ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկները ներմուծվել ու հետագայում արտահանվել են Հայաստանից: Սակայն, Մաքսային ծառայության տվյալներով՝ այդ գնի ապրանք Հայասատան չի ներմուծվել:

Մասնավորապես, 2019 թվականին 7112 ծածկագրով Հայաստան է ներմուծվել 32.3 տոննա ապրանք՝ մոտ 186 հազար դոլարի: Մեկ կգ-ը՝ մոտ 6 դոլար: Այսինքն՝ սա չի կարող լինել ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկ, քանի որ գրամը կստացվի ընդամենը 0.006 դոլար: 2018-ին ներմուծում առհասարակ չի իրականացվել։

Եվ մյուս ապրանքախումը, որը դիտարկել ենք, ոսկերչակարար իրերն են: Այս ապրանքախումբը ևս արտահանվում ու ներմուծվում է առանձին ծածկագրով: 2019 թվականին, ըստ Մաքսային ծառայության տվյալների, Հայաստան են ներմուծվել մոտ 8 տոննա ոսկերչական իրեր՝ մոտ 19 մլն դոլարի (2018 թվականին` 4.3 տոննա, մոտ 17 մլն դոլարի): Ներմուծվել է հիմնականում Իտալիայից, Արաբական Միացյալ Էմիրություններից, Թաիլանդից և Թուրքիայից:

Միևնույն ժամանակ, Հայաստանից արտահանվել են 86.6 ոսկերչական իրեր, որոնց մաքսային արժեքը կազմել է մոտ 43 մլն դոլար (2018-ին արտահանվել է 52.38 տոննա՝ 40 մլն դոլարի): Հայաստանը ոսկերչական իրեր է արտահանում Ռուսաստան, ԱՄԷ, Թուրքմենստան, Միացյալ նահանգներ և այլն:

Այսպիսով, Հայաստանից 3 տոննա ոսկերչական իրերի կիսապատրաստուկների արտահանման տվյալներում բավականին չպարզաբանված հարցեր են մնում: Արտահանողը պնդում է, որ դա բանկերից գնված ու վերամշակված ոսկի է: Մինչդեռ այն արտահանվում է ոչ թե ոսկու կամ ոսկերչական իրերի ծածկագրով, այլ՝ թանկարժեք մետաղների թափոն-ջարդոնների: Պետական եկամուտների կոմիտեն՝ ի դեմս Մաքսային ծառայության, պարտավոր է պարզաբանել այս հարցը։